 |
| (Làng Đá (Đỗ Hạ), Quang Vinh, Ân Thi, Hưng Yên) |
HỒN
QUÊ
Ta về gặp lại hồn quê
Mẹ ta xưa quẩy nắng về hong mưa
Một đời sướng thiếu khổ thừa
Mẹ đan hạnh phúc vặn vừa nỗi đau
Heo may trở dạ mùa sau
Mẹ se gió lạnh khỏi nhàu nắng tươi
Chắt chiu ủ ấm nụ cười
Mẹ nhen lửa giữ cho “Người ở xa”
Tháng Mười, tháng Bảy, tháng Ba
Mẹ gom gió lạnh mưa sa bão dồn
Đổ vào sẫm đỏ hoàng hôn
Mẹ ru ta nặng trĩu hồn quê Cha
Ta về gặp lại hồn ta
Mẹ ta thì đã đi xa cuối trời...
*
Hà Nội, sáng 06 tháng 03.2018
ĐẶNG XUÂN XUYẾN
HỒN QUÊ VÀ MẸ TA XƯA
Mới qua tết Nguyên Tiêu chưa được 5 ngày, nỗi nhớ thương quê hương
trong tôi, một kẻ xa quê gần trọn kiếp người, vẫn man mác một màu buồn
suốt từ đêm Trừ tịch đến giờ đang còn chưa dứt thì lại đọc được bài
thơ Hồn
Quê của Đặng Xuân Xuyến khiến màu buồn nhớ đó càng thêm đậm sắc.
Nhìn tên bài thơ trong tôi bỗng bật lên một câu hỏi: Hồn quê là gì?
Người ta thường hay nói về hồn người và gần như mặc định tin rằng
mỗi một người đều có một cái hồn, đó là cái tinh anh của con người mà
cái chết không bao giờ hủy diệt nổi: “Thác
là thể phách còn là tinh anh”.
Thì quê hương cũng thế. Mỗi một làng quê đều có một hồn quê, đó
là cái tinh anh của làng quê ấy, của xứ sở ấy, của riêng vùng đất ấy mà
người dân làng ấy dù ai đi đâu ở đâu có đến cả trăm nơi ở khác, dẫu có đẹp hơn
quê mình vẫn thấy nhớ thương da diết về cái hồn quê ấy. Và, cũng như tinh anh
của con người, cái hồn quê ấy không gì huỷ diệt được.
Hồn quê, ấy có thể là một cây hoa gạo bên bến sông, là một con đường
làng đất đỏ, một ngôi đình làng, một mái chùa làng, một cánh cổng làng,
một lễ hội làng… Nó cũng có thể là những tập tục tốt đẹp của người dân
làng quê ấy, là những nét lịch sử hào hùng hay truyền thống văn hoá
đặc sắc hoặc sự tích các nhân vật kỳ tài của vùng đất ấy… Hồn quê giản dị gần gũi vậy thôi nhưng nó
luôn sống trong lòng người dân làng từ đời này sang đời khác.
Nhưng đọc Hồn Quê của Đặng Xuân Xuyến, ta lại không thấy một câu chữ
nào nói về những nét tinh anh của quê nhà như thế mặc dù quê hương của
nhà thơ là làng Đá, một làng quê chỉ cách Hà Nội non sáu chục cây số
nhưng đến nay vẫn giữ được trong mình những nét cổ kính của một làng quê Việt
Nam với những cây đa, giếng nước, sân đình, cổng làng và những ngôi nhà
cổ…Và, còn hơn thế, ở làng quê của nhà thơ còn có ngôi chùa Đá nổi danh từ
thời nhà Lý với sự tích truyền tụng về cô thôn nữ đẹp người đẹp nết của làng
được hoàng cung tuyển chọn làm thiếp yêu cho vua. Vào ngày cô dời làng lên xa
giá về cung, bỗng xuất hiện đám mây ngũ sắc, hình dáng tựa con rồng xanh, như
đang ngồi che chở cho cô, theo cô về triều. Dân làng cho đó là điềm lành nên
hoan hỷ lắm, liền lấy điềm đó đổi tên làng thành làng Đỗ Xá…
Mà đọc Hồn Quê của Đặng Xuân Xuyến, ta chỉ thấy hiện lên hình
ảnh một bà mẹ quê, nói đúng ra là hình ảnh người mẹ của nhà thơ.
Bài thơ có 3 khổ rưỡi, 14 câu lục bát thì 12 câu đã được dành trọn nói về
bà mẹ ấy.
Hai câu thơ mở đầu :
Ta về gặp lại hồn
quê
Mẹ ta xưa quẩy nắng
về hong mưa
Một lời kể thật cảm động. Mẹ ta xưa là người đã không quản ngại khó khăn,
góp công góp sức sức làm cho cuộc sống, cho quê hương có được phần tươi
đẹp. Hai hình ảnh quẩy nắng, hong mưa giản dị và dễ hiểu mà rất sinh động, có
thể nói hay không kém gì hình ảnh “múc
ánh trăng vàng” trong câu ca dao đã làm say lòng người không biết bao nhiêu
thế hệ
Sau hai câu phác họa nhanh về mẹ ta xưa đầy xúc cảm ấy, nhà thơ thả hồn
mình vào nỗi nhớ về một đời mà mẹ đã sống:
Một đời sướng thiếu
khổ thừa
Mẹ đan hạnh phúc
vặn vừa nỗi đau
Mẹ ta xưa, cũng như trăm nghìn bà mẹ quê nghèo khổ ở nông thôn Việt
Nam trước đây, “một đời sướng thiếu khổ
thừa” nên không dám ước mơ nhiều điều vui sướng mà chỉ mong phải khổ
thế nào thì sẽ cố gắng kiếm tìm cho được vừa đủ những sợi tơ hạnh phúc để
đan vá, để che đậy cho vừa vặn kín nỗi đau khổ đó.
Một trong những ước vọng hạnh phúc rất đơn sơ của mẹ là gia đình
luôn được xum họp quây quần, vui vẻ êm đềm bên nhau dưới mái nhà tranh
ở quê nhà. Nhưng cuộc đời đâu có cho mẹ được như thế. Vì cuộc sống, một
số người thân yêu ruột thịt của mẹ đã phải xa quê khiến mẹ lại thêm
vất vả, lại phải chắt chiu nhiều thứ để sẻ chia cho những “Người ở xa” ấy:
Heo may trở dạ mùa
sau
Mẹ se gió lạnh khỏi
nhàu nắng tươi
Chắt chiu ủ ấm nụ
cười
Mẹ nhen lửa giữ cho
“Người ở xa”
3 hình ảnh đầy ắp trong 4 câu thơ: bàn tay mẹ se gió lạnh để nắng tươi
khỏi bị nhàu úa/ Mẹ chăm chút, nâng niu từng li từng tí những gì coi là quý như
một nụ cười cũng cần phải ủ ấm/ Mẹ nhen nhóm ngọn lửa để không bị tắt, nguội
lạnh. Tất cả, mẹ đều để dành cho người ở xa.
Có thể nói, ba hình ảnh ấy là ba nét khắc rất tinh xảo và rất đẹp đã tạo
nên một bức tranh tinh tế và chân thật về mẹ ta xưa làm bật lên hồn cốt tấm
lòng giàu tình thương và đức hy sinh cao cả của mẹ.
Khổ thơ thứ ba là những màu sắc tô điểm thêm cho hoàn chỉnh bức tranh
ấy về mẹ:
Tháng Mười, tháng
Bảy, tháng Ba
Mẹ gom gió lạnh mưa
sa bão dồn
Đổ vào sẫm đỏ hoàng
hôn
Mẹ ru ta nặng trĩu
hồn quê Cha
Bất kể thời gian nào, đầu năm, giữa năm hay cuối năm, tháng này sang
tháng khác, mẹ đã không quản gió lạnh mưa sa, bão dồn nhặt nhạnh góp
gom những gì có ích để nuôi nấng các con về cả thể chất lẫn tâm hồn. Những
hình ảnh tráng lệ như gió lạnh mưa sa bão dôn cùng màu sắc sẫm đỏ hoàng hôn
đặt liên tiếp dồn dập bên nhau kết hợp với các từ mạnh như gom, đổ vào đã diễn
đạt đầy cảm xúc hình ảnh người phụ nữ một đời chịu thương chịu khó, một
đời lo toan vất vả vì gia đình và con cái. Nhưng cho dù gian khổ đến mấy,
lòng mẹ bao la vẫn luôn dịu hiền trong lời ru con “nặng trĩu hồn quê Cha”.
Toàn cảnh bức tranh về mẹ ta xưa trong Hồn Quê của Đặng Xuân Xuyến dễ
gợi người đọc nhớ tới hình ảnh sâu đậm trong tâm trí của người dân việt Nam
nhất là ở nông thôn: “Con cò lặn lội bờ
sông”. Một phận người tần tảo, vất vả sớm khuya.
Hai câu kết:
Ta về gặp lại hồn
ta
Mẹ ta thì đã đi xa
cuối trời...
Vậy là bà mẹ của nhà thơ mất đã lâu rồi.
Nhưng người đọc hiểu rằng: Thể phách của mẹ có thể đã tan biến hết còn cái
tinh anh, cái hồn của mẹ được kể bằng tất cả những hình ảnh, những tích chuyện
ở trên thì không hề bị hủy diệt mà vẫn luôn luôn sống trong lòng đứa con và
vẫn đang sống cùng cái tinh anh, cái hồn của quê. Vì thế, mỗi lần về quê, gặp
lại hồn quê thì con thấy ngay mẹ xưa hiện lên trong đó. Vâng: Trong Hồn Quê ta có cả Hồn Mẹ ta đó.
Có thể nói, đấy không chỉ là một hàm ý sâu sắc mà còn là một phát hiện tâm
linh mới mẻ trong bài thơ của Đặng Xuân Xuyến.
Ai mà chẳng có quê, có nơi chốn mình sinh ra. Ai mà chẳng có mẹ, người mang
nặng đẻ đau ra mình. Bởi vậy, cái hồn quê trong đó có cả hồn mẹ mình không có
gì là thánh thần kỳ bí mà chỉ là những nét đẹp bình dị gần gũi nhưng vô cùng
thiêng liêng cao cả mà bất kỳ người dân nào của quê hương, người con nào của mẹ
đều hằng gìn giữ trong lòng. Mất linh hồn là mất hết.
Hồn quê là thế. Giản dị thế thôi. Nhưng thật
tiếc, không thấy mấy văn chương viết về Hồn quê. Có lẽ, hai tiếng Hồn quê
trong câu Kiều nức danh của cụ Nguyễn Du muôn đời vẫn sẽ là hai tiếng được
nhiều người nhắc tới: Đoái trông muốn dặm tử phần/ Hồn quê
theo ngọn mây Tần xa xa
Bài thơ Hồn Quê của Đặng Xuân Xuyến chưa hẳn đã là hay với nhiều bạn
đọc nhưng rất đáng đọc và đáng khích lệ. Bởi vì trong Hồn Quê của Đặng Xuân
Xuyến sáng lung linh hồn mẹ ta xưa của nhà thơ.
*
Sài Gòn 07 tháng 03.2018
NGUYỄN BÀNG
Email: bnguyen37@gmail.com
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét