Đặng Xuân Xuyến - Tiếng Lòng: PHONG CÁCH ĐỘC ĐÁO VÀ KHÁC BIỆT TRONG THƠ VIẾT VỀ RƯỢU CỦA ĐẶNG XUÂN XUYẾN

Thứ Hai, 8 tháng 9, 2025

PHONG CÁCH ĐỘC ĐÁO VÀ KHÁC BIỆT TRONG THƠ VIẾT VỀ RƯỢU CỦA ĐẶNG XUÂN XUYẾN - Tác giả: Nguyễn Toàn Thắng (Thái Bình)

PHONG CÁCH ĐỘC ĐÁO VÀ KHÁC BIỆT

TRONG THƠ VIẾT VỀ RƯỢU CỦA ĐẶNG XUÂN XUYẾN

(Bài viết có dùng thông tin tổng hợp từ Chat GPT)

- Ảnh: Tác giả Nguyễn Toàn Thắng (giữa)

và Đặng Xuân Xuyến (bìa phải).

Thơ viết về rượu của Đặng Xuân Xuyến có một vị trí riêng biệt và khá độc đáo trong bối cảnh thơ Việt hiện đại, khác biệt so với cả hai xu hướng chính là "thơ thị trường hóa" và "thơ học thuật hóa". Ông tạo ra một phong cách riêng và khác biệt ở chỗ: không quá trau chuốt về mặt hình thức nhưng lại rất chân thật và đậm chất đời sống với ngôn ngữ thuần dân gian, có chút ngang tàng, đôi khi lại cố tình “tục hóa” để phản kháng sự giả dối hay sáo mòn của văn chương bác học, đặc biệt là trong việc thể hiện nỗi cô đơn và những trải nghiệm cá nhân. Ông không cố gắng tạo ra tượng đài tư tưởng, mà là người "giữ ký ức bằng ngôn ngữ", "ghi lại những chấn động ngắn ngủi của tâm hồn" một cách sắc hoặc mờ, nhưng luôn thật. Ngay cả khi miêu tả cảnh xác thịt, đó là cái "tục của người từng trải", mang ý nghĩa nhấn mạnh phận người chứ không nhằm mục đích gây sốc hay dơ bẩn.

So với các nhà thơ đương đại khác, thơ của Đặng Xuân Xuyến có thể được coi là độc đáo khi ông không ngại ngần phơi bày những góc khuất, những điều tiêu cực của cuộc sống và đối diện trực tiếp với những góc khuất, những điều tiêu cực đó, điều mà nhiều nhà thơ đương đại khác thường tìm cách né tránh. Ông không dùng rượu để giải thoát hay tìm kiếm những điều siêu nhiên mà thay vào đó, rượu được ông đặt trong bối cảnh đời thường, gắn liền với những nỗi niềm, trăn trở của cuộc sống hiện thực. Ông sử dụng rượu như một công cụ để đối diện với những khó khăn, thử thách và cả những nỗi buồn, mất mát trong cuộc sống, chứ không phải để trốn tránh hay quên lãng.

Đặng Xuân Xuyến thường chọn chủ đề và bối cảnh xoay quanh những quán cóc vỉa hè, những bữa tiệc tàn, những mối quan hệ bạn bè, tình yêu và cả những vấn đề chính trị, xã hội. Rượu trở thành một phần không thể thiếu trong những bối cảnh đó, là chất xúc tác, là phương tiện để nhà thơ giải tỏa, chia sẻ và đối mặt với thực tế. Ông không chủ ý cầu kỳ về hình thức của thơ mà chú trọng vào sự chân thật, phóng khoáng của cảm xúc.

Ví dụ, trong khi nhà thơ Nguyễn Du viết: “Khi chén rượu, khi cuộc cờ / Khi xem hoa nở khi chờ trăng lên” (Kiều) ; “Lim dim nhấp chén bên song / Nhìn ra hoa rụng chất chồng trên rêu / Sống mà uống chẳng bao nhiêu / Chết rồi, ai xách rượu theo rưới mồ?” (Đối tửu)..., thể hiện sự thưởng thức rượu trong không gian tao nhã và tri kỷ thì nhà thơ Đặng Xuân Xuyến chọn cách viết: “Rượu tới tầm ngật ngưỡng / Khật khừ ngất ngưởng vào đêm / Hớ hênh hàng xóm xộc xệch ngủ / Giật mình / Gió lạnh luồn đêm” (Tỉnh) ; “Một chai / Một chén / Một tôi thôi / Một đêm gió quẩn chỗ tôi ngồi / Một bàn tay lạnh quờ vai lạnh / Một tiếng thở dài tôi với tôi!” (Một tôi),... thể hiện sự cô đơn, suy tư trong khoảnh khắc cá nhân. Hay như khi nhà thơ Nguyễn Bính viết "Em uống cho say đến não nùng/ Uống say cười vỡ ba gian gác/ Ném cái chung tình xuống đáy sông" để thể hiện sự buông thả, đau khổ trong tình yêu thì nhà thơ Đặng Xuân Xuyến lại có những câu thơ như "Ngấu nghiến nhau chỉ giải nghiền cơn khát" hay "Thịt mày gắp / Tao nhai khó nuốt" để thể hiện sự giằng xé, sự đối diện trực diện với tình yêu, với cuộc đời.

So với các nhà thơ trung đại như Nguyễn Khuyến, Tú Xương, Nguyễn Công Trứ... thường mượn rượu để bày tỏ khí tiết, trách đời hoặc tự trào về thân phận trí thức với giọng điệu kín đáo, sử dụng nhiều ẩn dụ và ngôn ngữ có tiết chế. Ví dụ, trong bài "Rượu ngon không có bạn hiền" của nhà thơ Nguyễn Khuyến, ông dùng hình ảnh “rượu ngon” để nói về sự cô đơn, và “bạn hiền” để chỉ những người tri âm tri kỷ thì ngược lại, nhà thơ Đặng Xuân Xuyến thường viết một cách trực tiếp, không cần ẩn dụ. Ông nói thẳng những điều muốn nói, ví như câu: "Rượu mày mời / Tao uống khó trôi / Thịt mày gắp / Tao nhai khó nuốt" trong bài “Bạn quan” hoặc như câu: “Thì bởi tâm mày trọn Thẳng Ngay / Tao mải loay hoay chọn Nghĩa Tình / Mà đời những rặt trò gian lận / Tao mày nếm đủ những gian truân.” trong bài “Rượu với bạn”.

So với thơ về rượu của nhà thơ Bùi Giáng thường mang đậm chất lãng mạn, đưa người đọc vào thế giới của những giấc mơ, những suy tư triết học, với ngôn ngữ đa nghĩa, mang tính tượng trưng cao, tạo ra những hình ảnh thơ phong phú, giàu sức gợi, chứa đựng những triết lý sâu sắc về cuộc đời, về con người: “Ngày nào trùng ngộ bước ra / Trùng sinh sương sớm đầu hoa cuối cùng / Chân trời mặt biển thong dong / Bình minh nắng gió mây hồng vèo bay” (Uống rượu yêu đời),... thì thơ về rượu của nhà thơ Đặng Xuân Xuyến lại mang đậm chất ngẫu hứng đời sống, không hoa mỹ và không né tránh những góc khuất của cuộc sống, đặc biệt là mảng đề tài chốn quan trường: “Ừ, đời thế. Qua cầu thì hại “bạn” / Dấn quan trường sao mày chả chịu “khôn” / Đục kín dòng mày lại cố gượng trong / Chúng nó đập bởi mày không chịu hỏng” (Quan trường). Rượu trong thơ Đặng Xuân Xuyến là "chứng tích cho nỗi đau con người giữa đời thực thô ráp", giống như những câu chuyện trong quán rượu vỉa hè, thể hiện sự chán chường, thất vọng và cả những tiếng cười khẩy vào đời, đó không chỉ là phương tiện giải sầu mà còn là cách để "phơi bày, lột trần, để thở ra" những góc khuất của cuộc sống. Đặng Xuân Xuyến có nét “ngông” tương đồng với Bùi Giáng, nhưng không bị điên. Thơ của ông có sự phá cách, phóng túng, nhưng vẫn giữ được sự tỉnh táo và lý trí nhất định. Tóm lại, thơ về rượu của Đặng Xuân Xuyến và thơ về rượu Bùi Giáng đều khai thác đề tài rượu nhưng cách tiếp cận và phong cách lại rất khác biệt. Đặng Xuân Xuyến dùng rượu như một phương tiện để bộc lộ nỗi đau, sự phơi bày hiện thực đời sống thô ráp, không tô vẽ, trong khi Bùi Giáng sử dụng rượu để đưa người đọc vào thế giới mộng mị, huyền ảo, kết hợp giữa triết lý và cảm xúc cá nhân.

So với các nhà thơ đương đại khác thì trong khi nhiều nhà thơ đương đại tìm cách né tránh hoặc tô vẽ cho những trải nghiệm tiêu cực, Đặng Xuân Xuyến lại đối diện trực tiếp với chúng, thể hiện qua những hình ảnh, câu chữ có phần "đắng, chát, khó nuốt" nhưng lại chạm đến nỗi cô đơn phổ quát của con người. Đặng Xuân Xuyến không ngại để lộ những "vết xước, sẹo dài" trong tâm hồn, những góc khuất trong cuộc sống, và điều này tạo nên một sự gần gũi, một sự đồng cảm mạnh mẽ với người đọc.

Cụ thể, thơ của Đặng Xuân Xuyến, đặc biệt là chùm "22 bàì thơ về rượu", không hướng đến sự hoàn hảo về mặt ngôn ngữ hay hình ảnh, mà tập trung vào việc thể hiện cảm xúc chân thật, thậm chí có phần gai góc và chua chát của con người khi đối diện với nỗi cô đơn và những khó khăn trong cuộc sống. Điều này khác biệt so với nhiều nhà thơ khác, những người có thể tập trung vào việc trau chuốt ngôn ngữ, tạo ra những hình ảnh đẹp, hoặc những nhà thơ khác lại đi sâu vào lý luận, triết học, đôi khi làm cho thơ trở nên xa rời với đời sống thực tế.

Hoặc khi nhiều nhà thơ đương đại khác viết về rượu thường thiên về tâm trạng cá nhân hóa, cô đơn kiểu thị dân, hướng đến vẻ đẹp lãng mạn, sự thanh cao, hoặc sử dụng rượu như một phương tiện để thể hiện tâm trạng, cảm xúc cá nhân, hoặc tìm kiếm sự đồng điệu, tri kỷ với những hình ảnh thơ mộng, bay bổng và tránh xa những điều "tục" hay trần tục thì Đặng Xuân Xuyến lại khai thác rượu trong bối cảnh đời sống ngổn ngang, quán cóc vỉa hè, tiệc tàn, tình dục và những mâu thuẫn trong cuộc sống với một sự đau đáu tập thể, một cái tôi thô ráp, từng va đập với thực tế chính trị và xã hội. Ông ưa dùng lời thuần dân gian, khẩu ngữ, đôi khi ngang tàng, tự trào, đầy khinh bạc như một thái độ "ngông" của người không chịu nổi sự giả dối hay sự sáo mòn của văn chương bác học, không những là tuyên ngôn sống cho một kiểu nhà thơ muốn sống thật với chính mình, quyết “không chiều lòng văn đàn” mà còn là lời tự bạch trần trụi, không hoa mỹ, không ve vuốt, không cần che giấu. Đó là một kiểu thơ về rượu độc nhất vô nhị - thơ rượu của một người từng say và còn nhớ mọi điều trong cơn say đó.

Nếu như nhiều nhà thơ đương đại khác viết về rượu thường mang màu sắc siêu thoát, tìm kiếm lẽ sống, hoặc có tính chất giải trí: “Ta uống cạn ly này nghe chếnh choáng / Đêm lạc vào cung Quảng thấy Hằng Nga / Lòng dại ngây sương khói quyện la đà / Nghe phiêu lãng như là miền thu động....” (Tửu sầu - Hồng Dương) ; “Bạn như biết mà không nói hết / Bạn cùng ta chén trước chén sau / Bạn uống cạn thì ta cũng cạn / Tửu lượng ta nào kém ai đâu.” (Mời trăng - Hoàng Trung Thông) ; “Mạch máu căng lên những vệt rắn bò / Đêm vĩ đại chôn vùi trong quán nhỏ / Rừng mang mang gọi từng khúc thu vàng / Rượu câm lặng chở những linh hồn rắn / Có một kẻ say hát lên bằng nọc độc trong mình” (Trong quán rượu rắn - Nguyễn Quang Thiều) ; “Nụ cười ánh mắt bờ môi / Hình bóng em mãi rạng ngời đáy ly / Làm gì uống hết được đây / Đầy vơi ly rượu vẫn đây bóng hình” (Rượu một mình - Hoàng Trọng Lợi) ; “Lộn túi. Xem đây! Hết tiền rồi! / “Tao mua bát chịu, trả sau thôi / Con đường chưa uống xe không chạy.!” / Lại bát đầy ve lại liếm môi!” (Người Mèo uống rượu - Nguyễn Lâm Cẩn) ; “Thuở xưa gõ chén nghêu ngao / Chưa tan vỡ, chưa khổ đau đoạn tình. / Giờ đây độc ẩm cõi mình / Uống sao cho cạn bóng hình ngày xưa” (Rượu sầu - Phạm Thị Mai Khoa) ; “Mặc đời bao nỗi bi, hoan... / Gặp nhau ta cứ say tràn cung mây! / Khi nào về với cỏ cây / Chỉ xin rưới: một chén đầy... Rượu quê!” (Rượu quê - Mai Văn Hoan)... Thì thơ của Đặng Xuân Xuyến lại tập trung vào việc đối diện với hiện thực phũ phàng, những nỗi thất vọng và sự giả dối của cuộc sống. Đặng Xuân Xuyến không tìm kiếm sự giải thoát hay ánh trăng để ngâm, mà thay vào đó thi nhân ngồi lại, cụng ly với những điều đó, thể hiện sự bất mãn và sự thật trần trụi của cuộc đời. Rượu được Đặng Xuân Xuyến dùng để chịu đựng, để đối mặt với thực tại hơn là để giải thoát khỏi thực tại trần trụi của cuộc sống: “Chả có gì người ngại bon chen / Ta vốn dĩ dạn đêm cùng gối lẻ / Người thì cũng đêm trường nát lệ / Vịn vào nhau mà sưởi ấm nụ cười.” (Chiều ta về) ; “Đợi xuân xuân chửa chịu về / Đợi tình tình lại mải mê xứ người / Nâng lên ly rượu tự mời / Uống đi cho cạn nụ cười nhếch môi?!” (Đợi) ; “Vội vã cuống cuồng quấn chặt nhau / Chẳng vì yêu / Chẳng vì đầu mày cuối mắt / Ngấu nghiến nhau chỉ giải nghiền cơn khát / Trách móc làm gì câu nói đầu môi” (Tình vội) ; “Chén rượu đấy, rót rồi, cứ uống / Nước mắt đan đốt tê dại đêm cuồng / Đắp nụ cười nghẹn đắng lằn môi / Nuốt lấy nhau gán niềm tin tráo đổi” (Rượu đêm nay) ; “Ừ, đời thế. Qua cầu thì hại “bạn” / Dấn quan trường sao mày chả chịu “khôn” / Đục kín dòng mày lại cố gượng trong / Chúng nó đập bởi mày không chịu hỏng” (Quan trường) ; “Rượu tới tầm / Mày ghé tai tao / Nói thật nhỏ / Căng tai mới rõ / Làm người khó / Làm quan càng khó / Chốn quan trường chó vịt giống nhau / Mày than đời chỉ rặt những thau / Quan càng lớn chữ nhân càng nhỏ / Ví miệng quan giống trôn trẻ nhỏ / La liếm quen rồi nào biết bẩn nhơ” (Bạn quan)...

Sự khác biệt này giúp nhà thơ Đặng Xuân Xuyến tạo ra một dấu ấn riêng, một phong cách không thể nhầm lẫn trong làng thơ Việt. Ông không cố gắng trở nên bóng bẩy hay hàn lâm, mà tập trung vào việc thể hiện một cách chân thật nhất con người, với đầy đủ những hỉ nộ ái ố, những nỗi cô đơn và những trải nghiệm đời thường nhất.

Tóm lại, thơ về rượu của nhà thơ Đặng Xuân Xuyến mang một dấu ấn riêng, khác biệt với nhiều nhà thơ Việt Nam khác, đặc biệt là về giọng điệu và cách tiếp cận chủ đề. Ông không né tránh những khía cạnh đời thường, thậm chí có phần thô ráp của cuộc sống, không tô hồng nỗi đau mà đi thẳng vào nó với một phong cách mạnh mẽ, đôi khi có phần trần trụi và gai góc như một phương tiện để đối diện với hiện thực cay đắng của một nhà thơ đứng ngoài lề các thiết chế chính thống, đặc biệt là trong cách Đặng Xuân Xuyến đưa rượu trở về với đời thường, với những khía cạnh đầy tính hiện sinh của cuộc sống.

Mời nhấp chuột đọc thêm:

- Các bài viết của (về) tác giả Nguyễn Toàn Thắng0

- Bạn đọc cảm nhận về thơ của Đặng Xuân Xuyếnl

- Bạn đọc cảm nhận bài thơ “Quê Nghèo” của Đặng Xuân Xuyếnl

- Bạn đọc cảm nhận về một số tác phẩm của Đặng Xuân Xuyếnl

- Phùng Hiệu “sửa thơ” của Đặng Xuân Xuyếnl

- Bài thơ “Văn Thùy Dị Nhân” của Đặng Xuân Xuyến và những cảm nhậnl

- Thế thái nhân tình qua thơ Đặng Xuân Xuyếnl

- Về “Chân dung 99 nhà văn Việt Nam đương đại”l

- Đọc bài thơ “Say Yêu” nghĩ về thơ tình Đặng Xuân Xuyếnl

- Thơ về rượu của Đặng Xuân Xuyếnl

- “Ký ức đêm” của Đặng Xuân Xuyến: những khoảnh khắc thơ hay hay những mảnh vụn ngôn từl