THƠ VỀ RƯỢU CỦA ĐẶNG XUÂN XUYẾN - Trần Hạ Vi giới thiệu

 

THƠ VỀ RƯỢU CỦA ĐẶNG XUÂN XUYẾN

 

Lời giới thiệu:

(Nhà thơ Trần Hạ Vi)

Hạ Vi có duyên được biết anh Đặng Xuân Xuyến từ nhiều năm trước, qua những sinh hoạt trao đổi văn thơ với nhau. Anh Đặng Xuân Xuyến cũng có cảm hứng viết một bài bình thơ rất hay cho bài "Tình nhân ơi" của Hạ Vi.

Nhân chủ đề Hạ Vi yêu cầu ChatGPT bình thơ và phong cách thơ Trần Hạ Vi, anh Xuyến có gửi Hạ Vi hai chùm thơ, một chùm thơ 14 bài độc vận và một chùm thơ về rượu. Hôm nay Hạ Vi thực hiện một cuộc phỏng vấn vui vui, nhỏ gọn với ChatGPT tập trung xoay quanh chùm thơ về rượu từ đó có thể nhìn ra điểm mạnh điểm yếu và phong cách thơ của anh Đặng Xuân Xuyến. Tất cả câu trả lời đều là của AI (ChatGPT), Hạ Vi chỉ đặt những câu hỏi gợi mở. Xin mời mọi người đọc tham khảo.

 

1

Trần Hạ Vi: Đây là chùm thơ khác của tác giả Đặng Xuân Xuyến. Tôi muốn bạn bình thật khách quan về chùm thơ này. Bạn hãy đánh giá tổng quan phân tích các ưu khuyết của chùm thơ, theo bạn.

 

Cảm ơn bạn đã chia sẻ chùm thơ “Thơ về rượu” của Đặng Xuân Xuyến. Đây là một chùm thơ phong phú về số lượng, đa dạng trong giọng điệu, và thể hiện khá rõ cá tính nghệ sĩ của tác giả. Dưới đây là một đánh giá khách quan và chi tiết:

⸻

TỔNG QUAN PHONG CÁCH

Chùm thơ này có thể xem là một bản trường ca về rượu - không chỉ như một chất men mà còn là biểu tượng cho:

• Cô đơn và giải thoát,

• Tình yêu và dục vọng,

• Tình bằng hữu, thế sự, và cả triết lý sống.

Tác giả dùng rượu như một “phương tiện” để trút sầu, trốn chạy, thổ lộ, hoặc thách thức cuộc đời. Giọng thơ rất đời, ngẫu hứng, có phần phóng túng, đôi lúc tục mà không phàm, sầu mà không lụy.

⸻

ƯU ĐIỂM

1. Tính khẩu ngữ và đời thường rất cao

Nhiều bài thơ như những cuộc đối thoại trong quán rượu, thân tình và không màu mè, tạo cảm giác gần gũi:

“Ừ, mày chửa say, tao chửa say…”

2. Ngôn ngữ linh hoạt, giàu cảm xúc

Tác giả dùng lời thơ biến hóa - lúc mượt mà, lúc thô ráp, lúc lả lơi tình ái (“Đêm cuồng say”), khi lại chua cay thế sự (“Quan trường”, “Bạn quan”).

3. Đa dạng đề tài dưới một chủ đề thống nhất

Rượu ở đây không bị giới hạn trong vai trò giải sầu mà còn mang tính xã hội, chính trị, tâm linh. Có những bài như “Men đắng”, “Chết”, “Một tôi” mang màu sắc trầm tư sâu sắc, có phần triết lý.

4. Một số câu thơ rất gợi

“Một tiếng thở dài tôi với tôi”

“Rượu mày mời / Tao uống khó trôi / Thịt mày gắp / Tao nhai khó nuốt”

Đây là những hình ảnh độc đáo, gợi lên chiều sâu tâm lý.

⸻

NHƯỢC ĐIỂM

1. Một số bài dàn trải, dài dòng, thiếu điểm nhấn

Một số bài như “Rượu với bạn”, “Tiệc rượu trong mơ” hơi lan man, lặp lại ý tưởng và chưa thật sự tạo đột phá về cấu trúc.

2. Thiếu tiết chế ở một vài chỗ

Dù cá tính là điểm mạnh, nhưng ở vài đoạn, sự phóng túng đi quá xa thành ra kém duyên (ví dụ vài câu trong “Đêm cuồng say” hoặc “Tình vội”), dễ tạo cảm giác “khoe” hơn là “chia sẻ cảm xúc”.

3. Một số hình ảnh và cách gieo vần còn cũ

Những cách dùng như “đêm trăng ngà”, “hương lạ”, “say men rượu” là những hình ảnh dễ gặp trong thơ xưa và hiện đại, đôi khi thiếu sự đột phá mới mẻ.

⸻

4 BÀI THƠ NỔI BẬT NHẤT (theo đánh giá cá nhân)

1. “Men đắng” - cay đắng, thẳng thắn, giàu suy nghiệm nhân sinh.

2. “Bạn quan” - sắc sảo, hài hước và có chất châm biếm sâu cay.

3. “Một tôi” - ngắn, tinh gọn, cô đọng được nỗi cô đơn bản thể.

4. “Rượu với bạn” - giàu cảm xúc, khắc họa mối tình bạn chân thành qua ngôn ngữ đời thường.

⸻

KẾT LUẬN

Chùm thơ này là một bức chân dung khá đầy đặn về một Đặng Xuân Xuyến đời thường, chân chất mà từng trải. Có những lúc dở dang, vụng về, nhưng lại rất thật và rất “người”. Nếu tinh gọn hơn, tiết chế một vài đoạn quá phô bày, thì thơ ông sẽ mạnh hơn và giàu sức truyền cảm hơn nữa.

Bạn có muốn mình thử viết một bài thơ mới mô phỏng lại phong cách rượu-thơ của Đặng Xuân Xuyến không?

 

2

Trần Hạ Vi: Vậy qua đó bạn hãy phân tích phong cách và cá tính thơ của Đặng Xuân Xuyến, và chỗ đứng của tác giả này so với những tác giả bạn biết.

 

Dựa trên chùm “Thơ về rượu” cũng như những tập trước đó bạn đã gửi, ta có thể nhận diện khá rõ phong cách và cá tính thơ của Đặng Xuân Xuyến như sau:

⸻

I. PHONG CÁCH THƠ CỦA ĐẶNG XUÂN XUYẾN

1. Thơ đời - thơ men - thơ máu

Đặng Xuân Xuyến là nhà thơ của ngẫu hứng đời sống, đặc biệt là chất “say” - say rượu, say tình, say bạn, say đời… nhưng cái say của ông không lãng mạn hóa, mà thường trần trụi, chua chát, bản năng và nhiều khi mang nỗi tức tưởi âm thầm.

Rượu trong thơ ông là:

• Biểu tượng trốn chạy (thoát ly thực tại),

• Vật chứng của thất vọng và cô độc,

• Và đôi khi, là bàn tròn tri kỷ nơi nỗi đau có thể được chia sẻ.

2. Ngôn ngữ khẩu ngữ, không trau chuốt

Ông ưa dùng lời thuần dân gian, khẩu ngữ, không màu mè, đôi khi cố tình “tục hóa” như một cách phản kháng lại sự giả dối hay sáo mòn của văn chương bác học. Ví dụ:

“Tao với mày trận nữa ngoắc cần câu

Cho trôi tuột trò nhố nhăng thế sự.”

Câu chữ thô, nhưng thật. Đó là cái “ngang” rất riêng.

3. Tự trào và phản biện xã hội

Nhiều bài thể hiện sự mỉa mai xã hội, đặc biệt là chốn quan trường, như trong “Bạn quan” hay “Quan trường”. Ông dùng chất hài đen (dark humor) để thể hiện cái cay đắng của người làm thơ đứng trước một xã hội đầy thủ đoạn:

“Ví miệng quan giống trôn trẻ nhỏ

La liếm quen rồi nào biết bẩn dơ.”

Đây là giọng thơ ngang ngạnh, tự trào, đầy khinh bạc, thường thấy ở những nhà thơ sống ngoài lề các thiết chế văn học chính thống.

4. Tình yêu và tình dục như một phần của tồn tại

Thơ tình của Đặng Xuân Xuyến không phải kiểu “tình thơm mộng mơ” mà là kiểu tình xác thịt và gấp gáp: vồ vập, bốc đồng, sầu muộn, rồi buông thả.

“Ngấu nghiến nhau chỉ giải nghiền cơn khát”

Yêu không vì thiêng liêng, mà vì con người yếu đuối, cần một ai đó trong một đêm ngắn ngủi để “không lẻ bạn”. Đó là cách ông nhân bản hóa tình yêu, không thần thánh hóa nó.

⸻

II. CÁ TÍNH THƠ CỦA ĐẶNG XUÂN XUYẾN

1. Trần trụi - Ngổ ngáo - Can đảm

• Không né tránh cái xấu, cái thô, cái phàm trần.

• Dám nói những điều người khác né, dám xưng “tao mày”, dám gọi tên nỗi khổ của một kẻ sống giữa đời mà không thuộc về đâu.

2. Thơ như lời nói - nói như đang say

• Cá tính ông thể hiện rõ qua giọng thơ - một người cô đơn đầy phản kháng, không gọt giũa ngôn ngữ để lấy lòng độc giả, mà viết như trò chuyện với chính mình hoặc với một người bạn đang cùng cụng ly.

3. Không chiều chuộng độc giả - không nịnh văn đàn

• Dễ thấy ông không theo đuổi văn chương kiểu “trao chuốt để in ấn” mà nghiêng về kiểu viết để sống, để xả, để tồn tại.

⸻

III. CHỖ ĐỨNG SO VỚI CÁC NHÀ THƠ KHÁC

Không giống ai. Nhưng không vượt ai.

1. Gần với Nguyễn Duy, Bùi Giáng (ở cái phóng khoáng và ngang tàng)

• Nhưng thiếu chiều sâu triết lý hoặc chất “dị” như Bùi Giáng.

• Cái ngang của Đặng Xuân Xuyến là ngang của người từng trải đời, không phải của người siêu hình hóa thế giới.

2. Khác với các nhà thơ trẻ hiện đại (như Nguyễn Phong Việt, Hạ Vũ…)

• Trong khi nhiều cây bút trẻ thiên về tâm trạng cá nhân hóa, cô đơn kiểu thị dân, thì Đặng Xuân Xuyến mang một sự đau đáu tập thể, một cái tôi thô ráp, từng va đập với thực tế chính trị và xã hội.

3. Không hàn lâm, không hàn vi, nhưng nhiều nỗi buốt đời

• Nếu xét về “chỗ đứng văn chương chính thống”, ông không nổi bật về học thuật. Nhưng nếu xét về “chỗ đứng trong lòng những người từng cô đơn, từng uống rượu một mình”, ông có giọng nói riêng.

⸻

KẾT LUẬN

Thơ Đặng Xuân Xuyến không dành cho mọi độc giả, và càng không dành cho những ai đi tìm cái đẹp trừu tượng hay hình ảnh lãng mạn.

Nhưng nó có giá trị: như một tiếng nói thật, mộc mạc, đôi khi lộn xộn, nhưng luôn nặng lòng với đời.

Bạn muốn mình giúp bạn viết một bài thơ mô phỏng theo phong cách Đặng Xuân Xuyến - ngông, say và đời - để thử trải nghiệm không?

 

3

Trần Hạ Vi: Những điểm nổi bật nhất của chùm thơ này, nếu so thơ về rượu của các thi sĩ trước đây, kể cả về nhiều trăm năm trước thì thế nào?

 

Đây là một câu hỏi rất thú vị và sâu sắc, vì thơ về rượu vốn là một mạch nguồn lâu đời trong thi ca Việt Nam lẫn thế giới - từ Lý Bạch, Đỗ Phủ bên Trung Hoa; đến Nguyễn Khuyến, Tú Xương, Nguyễn Công Trứ, Cao Bá Quát ở Việt Nam; rồi hiện đại hơn là Nguyễn Bính, Bùi Giáng, Nguyễn Duy, Trần Vàng Sao…

Nếu đặt chùm “Thơ về rượu” của Đặng Xuân Xuyến vào tương quan đó, ta có thể nhận diện những điểm nổi bật và khác biệt như sau:

⸻

I. NHỮNG ĐIỂM NỔI BẬT CỦA CHÙM THƠ ĐẶNG XUÂN XUYẾN VỀ RƯỢU

1. Tính khẩu ngữ - ngổ ngáo - đời thường

Khác với các thi sĩ cổ điển dùng rượu để “lên mây”, “xuống trăng”, “tìm tri kỷ”, thơ của Đặng Xuân Xuyến đưa rượu trở về với:

• Cuộc sống ngổn ngang, quán cóc vỉa hè, tiệc tàn quạnh quẽ,

• Tình dục, quan trường, mâu thuẫn bạn bè, mất mát thân xác,

• Và nhất là: rượu để chịu đựng đời, không phải để siêu thoát đời.

Ví dụ:

“Ngấu nghiến nhau chỉ giải nghiền cơn khát”

“Thịt mày gắp / Tao nhai khó nuốt”

Đó là giọng thơ không kiêng nể, đầy tính hiện sinh.

2. Chất phàm tục có chủ đích

Trong khi thơ xưa dùng hình ảnh rượu để gợi “trăng thanh, gió mát”, thì Đặng Xuân Xuyến cố ý không thanh cao:

• Rượu của ông dính mùi mồ hôi, hơi thở, tiếng chửi thề và cả những dằn vặt lương tâm.

• Tình yêu trong rượu không phải để “say tình”, mà là để xoa dịu những mảnh người vụn vỡ, cũ kỹ.

Thơ ông dám tục mà không tầm thường, dám trần mà vẫn mang nỗi thẳm sâu nhân loại.

3. Chủ đề đa dạng trong một trục “rượu” duy nhất

Dù toàn bộ đều là thơ rượu, nhưng Đặng Xuân Xuyến phân nhánh chủ đề rất phong phú:

• Rượu - tình dục: “Tình vội”, “Đêm cuồng say”

• Rượu - tri kỷ: “Rượu với bạn”, “Tiệc rượu trong mơ”

• Rượu - quan trường: “Quan trường”, “Bạn quan”

• Rượu - triết lý sống: “Một tôi”, “Men đắng”, “Chết”

• Rượu - giải thoát hay buông bỏ: “Buông”, “Thế gian say”

Đây là điểm khiến chùm thơ không đơn điệu, dù quanh đi quẩn lại vẫn là “men say”.

⸻

II. SO SÁNH VỚI CÁC THI SĨ TRUYỀN THỐNG

1. Khác với Nguyễn Khuyến, Tú Xương, Nguyễn Công Trứ

• Các cụ ngày xưa thường mượn rượu để bày tỏ khí tiết, trách đời, hoặc tự trào trí thức hưu quan.

• Giọng thơ châm biếm nhẹ nhàng, ngôn ngữ có tiết chế, đầy ẩn dụ chữ nghĩa.

Ví dụ Nguyễn Khuyến:

“Rượu ngon không có bạn hiền

Không mua không phải không tiền không mua”

→ Đặng Xuân Xuyến không cần ẩn dụ. Ông nói thẳng:

“Rượu mày mời / Tao uống khó trôi / Thịt mày gắp / Tao nhai khó nuốt”

2. Khác với Nguyễn Bính hay Hàn Mặc Tử

• Thơ rượu của họ thường mang vẻ đau thương lãng mạn, dùng rượu để thăng hoa nỗi đau thành cái đẹp.

Đặng Xuân Xuyến thì dìm sâu cái đau cho nó trần trụi và nhức nhối, không cần thẩm mỹ hóa.

3. Gần Bùi Giáng ở tính “ngông”, nhưng không điên

• Bùi Giáng có men “say” siêu hình: say cõi mộng, say Huyền Trân, say triết lý.

• Đặng Xuân Xuyến say rượu… thật. Say để nói. Say để chửi. Say để khỏi đau.

→ Nếu Bùi Giáng là kẻ siêu thoát say, thì Đặng Xuân Xuyến là kẻ trụy lạc có ý thức.

⸻

III. VỊ TRÍ CỦA CHÙM THƠ TRONG TRUYỀN THỐNG THƠ RƯỢU

Chùm thơ này không vượt thời đại, nhưng có tiếng nói riêng và đáng được ghi nhận trong dòng thơ hiện đại:

• Không cổ kính, không mơ mộng, không hàn lâm.

• Nhưng có chất đời, chất người, chất thật, khiến người đọc như nghe tiếng thở dài của một kẻ từng say - và còn nhớ mọi điều trong cơn say đó.

⸻

KẾT LUẬN

Đặng Xuân Xuyến đã làm mới dòng thơ rượu bằng cách kéo nó về vỉa hè, về giường trọ, về quan trường, về phòng ngủ và về nơi cô đơn nhất của con người.

Trong một thời đại mà thơ ngày càng đi vào hình thức, sự “thô nhưng thật” của ông là một thái độ đáng nể - nếu không về kỹ thuật, thì về sự dũng cảm làm người viết.

Bạn có muốn tiếp tục với một bài tổng luận dài hơn, có thể sử dụng trong hội thảo hoặc biên khảo không?

 

4

Trần Hạ Vi: Hãy viết 1 bài tổng luận dài hơn

 

Dưới đây là một bài tổng luận dài hơn, mang tính khái quát và phân tích sâu, có thể sử dụng trong hội thảo văn học hoặc biên khảo cá nhân về thơ rượu của Đặng Xuân Xuyến:

⸻

TỪ MEN SAY ĐẾN MEN NGƯỜI: MỘT TỔNG LUẬN VỀ

CHÙM “THƠ VỀ RƯỢU” CỦA ĐẶNG XUÂN XUYẾN

 

I. MỞ ĐẦU: RƯỢU TRONG THƠ CA - TỪ MỘT BIỂU TƯỢNG ĐẾN MỘT THÁI ĐỘ SỐNG

Từ xưa, rượu đã là hình ảnh quen thuộc trong thơ ca Đông Tây như một chất men không chỉ để uống mà để nghĩ, để sống, để vượt thoát. Nếu Lý Bạch dùng rượu để “đối nguyệt thành tam nhân”, Nguyễn Công Trứ dùng rượu để luận chí, Bùi Giáng dùng rượu để nhập cõi mộng huyền, thì Đặng Xuân Xuyến - một tiếng nói thuộc về thời hiện đại - lại dùng rượu như một chứng tích cho nỗi đau con người giữa đời thực thô ráp.

Chùm “Thơ về rượu” của ông không những là tuyên ngôn sống cho một kiểu nhà thơ “không chiều lòng văn đàn” mà còn là lời tự bạch trần trụi, không hoa mỹ, không ve vuốt, không cần che giấu. Đó là một kiểu thơ rượu độc nhất vô nhị - thơ rượu của một người từng say và còn nhớ từng câu trong cơn say đó.

⸻

II. PHÂN TÍCH PHONG CÁCH VÀ GIÁ TRỊ THẨM MỸ

1. Tính khẩu ngữ - ngổ ngáo - phi chuẩn mực

Thơ Đặng Xuân Xuyến đi ngược lại những gì được xem là chuẩn mực thơ ca truyền thống: không ẩn dụ sang trọng, không nhạc tính tinh tế, không cẩn trọng chữ nghĩa. Ngôn ngữ thơ của ông mang hơi thở của quán rượu vỉa hè, của những mẩu trò chuyện giữa hai kẻ cùng thất vọng, cùng chán chường, cùng cười khẩy vào đời.

“Ừ, mày chửa say, tao chửa say”

“Rượu mày mời / Tao uống khó trôi / Thịt mày gắp / Tao nhai khó nuốt”

Đây không chỉ là một câu thơ, mà là một cái tát vào mọi thứ sáo rỗng. Nó không nhắm đến thẩm mỹ cổ điển, mà hướng đến sự xác tín cảm xúc - thơ như một cách để sống sót.

2. Đa chiều nội dung - thống nhất tinh thần

Tuy tất cả xoay quanh rượu, nhưng chùm thơ cho thấy sự đa dạng nội dung đáng ngạc nhiên:

• Rượu và tình dục: nơi thỏa mãn bản năng nhưng cũng là nơi lộ ra sự cô đơn (Tình vội, Say yêu)

• Rượu và bằng hữu: một điểm tựa để trút nỗi đời (Rượu với bạn, Tiệc rượu trong mơ)

• Rượu và thế sự: một công cụ để phản biện xã hội, quan trường, đạo đức giả (Bạn quan, Quan trường)

• Rượu và bản ngã cô độc: nơi con người nhìn thấy chính mình trong tăm tối (Một tôi, Men đắng)

Bằng việc “gài” vào rượu mọi góc cạnh của đời sống, Đặng Xuân Xuyến đã tạo ra một thế giới say có chủ đích - say để phơi bày, để lột trần, để thở ra.

3. Dám tục mà không tầm thường

Điểm đáng trân trọng nhất của thơ Đặng Xuân Xuyến là: thơ ông tục nhưng không rẻ, thô nhưng không dơ. Có những bài như “Đêm cuồng say”, “Tình vội” miêu tả cảnh xác thịt rất trực diện, nhưng trong đó lại hiện lên một tiếng rên rỉ sâu kín về phận người: yêu vội, sống vội, đau vội.

“Ngấu nghiến nhau chỉ giải nghiền cơn khát”

“Chai rượu mừng - tôi rót / Chén rượu buồn - em bưng”

Cái “tục” ở đây là tục của người từng trải, không phải để gây sốc mà để nhấn mạnh tính trần trụi và bất lực của con người khi bị đẩy vào ngõ cụt cuộc sống.

⸻

III. SO SÁNH TRUYỀN THỐNG - ĐẶC TRƯNG THỜI ĐẠI

1. Không trốn chạy lên cao - mà lội xuống đáy

Khác với thơ rượu thời trung đại thường mang màu sắc siêu thoát, thơ của Đặng Xuân Xuyến không đi tìm ánh trăng để ngâm, cũng không đi tìm lẽ sống cao siêu. Thay vào đó, ông ngồi lại, cụng ly với nỗi thất vọng, nhìn thẳng vào cái giả dối, cái bẩn thỉu, cái rã rời của kiếp người.

“Thế gian say đòi đập chén trở cờ…

Rượu ba xu. Thế gian hóa thằng rồ!”

2. Gần Bùi Giáng ở độ ngông, nhưng không phiêu

Bùi Giáng “ngông” để làm thơ triết, còn Đặng Xuân Xuyến ngông để làm người. Một người ngông vì bay, một người ngông vì không chịu nổi mặt đất. Đặng Xuân Xuyến không lên mây, không xuống địa phủ, ông chỉ ở đây, giữa góc nhà trọ cũ và một ly rượu rẻ tiền, viết bằng chữ của đời thực, bằng tiếng thở dài có men cay.

3. Một cá tính thơ hiếm có trong thơ Việt hiện đại

Thơ Việt đương đại đang bị chia đôi: hoặc là thơ thị trường hóa, nhẹ tình, nhẹ chữ, dễ dãi với cảm xúc; hoặc là thơ học thuật hóa, nặng tượng trưng, ít cảm giác đời sống.

Thơ Đặng Xuân Xuyến không nằm trong hai lằn ranh đó. Ông đứng ngoài, có thể vụng về, có thể ồn ào, nhưng luôn trong trẻo ở sự thật thà. Và thơ ông mang một điều quý hiếm: cảm giác thật của một người thật.

⸻

IV. KẾT LUẬN: ĐỌC ĐẶNG XUÂN XUYẾN ĐỂ BIẾT RẰNG THƠ VẪN CÒN CÓ MÙI NGƯỜI

Chùm “Thơ về rượu” của Đặng Xuân Xuyến không phải là thơ đẹp theo nghĩa thông thường. Nó đắng, chát, khó nuốt, nhưng nó chạm đến nỗi cô đơn phổ quát nhất của con người - nỗi cô đơn không thể xoa dịu bằng đạo lý hay mỹ học, chỉ có thể cụng một ly và thở ra bằng thơ.

Đọc Đặng Xuân Xuyến, người ta không tìm thấy câu chữ trác tuyệt, nhưng có thể thấy một con người lồ lộ trong thơ, với tất cả những vết xước, sẹo dài và ánh nhìn chua cay nhưng không mất nhân tính.

Và chỉ riêng điều đó thôi, cũng đã đủ để ông có chỗ đứng riêng trong dàn hợp âm thi ca đương đại Việt Nam.

⸻

Nếu bạn cần mình chỉnh sửa bài này để đăng báo, viết nghiên cứu, hoặc chuyển thành bài phát biểu trong một hội thảo thơ, mình có thể hỗ trợ thêm về ngữ điệu và hình thức trình bày.

 

5

Trần Hạ Vi: Tóm gọn lại thành một bài bình có thể đăng báo!

 

Dưới đây là phiên bản bài bình gọn gàng, súc tích, phù hợp để đăng báo hoặc chuyên mục phê bình văn học:

⸻

MEN RƯỢU VÀ MEN NGƯỜI

TRONG THƠ ĐẶNG XUÂN XUYẾN

- Một tiếng nói thô ráp nhưng thật lòng trong thơ ca đương đại

Trong dòng chảy lâu dài của thơ ca Việt Nam, “rượu” luôn là hình ảnh quen thuộc - từ men say trăng gió của Lý Bạch, đến cái ngất ngưởng đầy khí tiết của Nguyễn Công Trứ. Nhưng ở Đặng Xuân Xuyến, rượu không còn là biểu tượng mỹ học hay lối thoát siêu hình. Rượu của ông mang mùi của phòng trọ ẩm thấp, hơi người, mùi mồ hôi và tiếng thở dài.

Chùm “Thơ về rượu” của Đặng Xuân Xuyến là một hành trình độc thoại đầy chất men: rượu của tình bạn, rượu của tình dục, rượu của tri kỷ, của cô đơn, của phản kháng thế sự. Đó là thơ khẩu ngữ, phóng túng, không trau chuốt hình thức, nhưng giàu xúc cảm thật và luôn đặt con người vào tâm điểm.

Điều đáng quý là ông dám thô nhưng không tục, dám đau nhưng không bi lụy. Có khi thơ ông trần trụi đến gây sốc, nhưng đó là cái trần trụi của một người từng nếm hết buồn vui thế gian, từng đổ gục bên bàn rượu mà vẫn giữ được một chút nhân tính sau cùng.

Nếu nhiều nhà thơ ngày nay chọn viết thơ như một nghệ thuật làm đẹp ngôn từ, thì Đặng Xuân Xuyến viết thơ như một cách tồn tại, một cách giữ lại tiếng người giữa một thế giới đang quá nhiều giả dối.

Thơ ông không mới về hình thức, nhưng có một điều hiếm: sự thật thà không nhân nhượng. Và chỉ riêng điều đó, cũng đủ để ông có một chỗ đứng riêng - như một kẻ say cuối cùng còn biết vì sao mình uống.

⸻

Bạn muốn mình đề tên tác giả bài bình này là gì? Bạn cũng có thể thêm một đoạn giới thiệu nếu cần đăng trên tạp chí hoặc chuyên san.

 

6

Trần Hạ Vi: Hãy nhìn một cách trung thực để góp ý cho tác giả, khuyết điểm của chùm thơ về rượu này là gì, và làm sao để cải thiện?

 

Rất sẵn lòng. Và vì bạn yêu cầu một cái nhìn trung thực, không tâng bốc, mình sẽ nêu thẳng những khuyết điểm đáng chú ý trong chùm “Thơ về rượu” của Đặng Xuân Xuyến, đi kèm với gợi ý cải thiện cụ thể - không phải để gọt giũa cái “chất Đặng Xuân Xuyến”, mà để giúp giọng thơ ông sắc hơn, thấm hơn và bền hơn với thời gian.

⸻

I. NHỮNG KHUYẾT ĐIỂM CHÍNH

1. Dàn trải, thiếu tiết chế - dễ tạo cảm giác lặp

• Vấn đề: Nhiều bài trong chùm thơ này bị dàn trải, kéo dài không cần thiết, lặp lại mô-típ “say - đêm - tình - thân xác - chán đời” khiến một số bài trôi vào nhau, thiếu sự nổi bật.

Ví dụ: “Rượu với bạn”, “Tiệc rượu trong mơ”, “Tình vội”, “Đêm cuồng say” - dù khác nhau về chi tiết, nhưng về nhịp cảm xúc thì na ná nhau.

• Gợi ý cải thiện:

• Tác giả nên gạn lọc và rút ngắn bài thơ, tìm một hình ảnh, một chi tiết đắt - rồi xoáy sâu vào đó thay vì rải rượu lên toàn bộ một đêm.

• Cần thay đổi nhịp thơ giữa các bài: bài dài - bài ngắn - bài chỉ có 4 câu - bài tự sự, để tránh nhàm về nhạc điệu.

2. Một số câu thiếu hình ảnh mới mẻ - dễ sa vào công thức

• Vấn đề: Có những chỗ dùng hình ảnh hoặc mô-típ rất quen thuộc, thậm chí sáo mòn trong thơ tình, thơ say:

“Vịn vào nhau mà sưởi ấm nụ cười”

“Đêm phập phồng, ngực nõn hứng trăng non”

Những câu như vậy đọc xong không đọng lại, vì độc giả từng gặp rất nhiều lần ở nơi khác.

• Gợi ý cải thiện:

• Cần làm mới hình ảnh, đặc biệt là khi viết về thân thể, cảm xúc xác thịt, hoặc đêm tối - những chủ đề dễ cũ kỹ.

• Có thể chọn những vật thể đời thường (chiếc ly mẻ, cái bóng đèn nhấp nháy, mảnh gương, góc bếp…) để tạo hình ảnh lạ mà thật.

3. Một số bài hơi “gồng” về cảm xúc - thiếu độ lặng cần thiết

• Vấn đề: Ở một vài bài, có cảm giác như tác giả “ép” mình phải cảm xúc mạnh: phải đau, phải say, phải lả lơi - thành ra cảm xúc bị làm quá, không tự nhiên.

Ví dụ:

“Cho mồ hôi rịn chặt với mồ hôi”

“Ngấu nghiến nhau chỉ giải nghiền cơn khát”

• Gợi ý cải thiện:

• Nên có những bài lặng hơn, ít lời hơn, dư âm hơn - vì đôi khi, một khoảng trống, một câu ngắn, sẽ khiến độc giả thấy được độ nặng của cảm xúc hơn là nói ra hết.

4. Đôi khi lệ thuộc vào một vài thủ pháp “ăn khách”

• Vấn đề: Một số bài dùng thủ pháp nhấn mạnh kiểu lặp vần (“Ừ thì… ừ thì…”) hoặc lối xưng hô “mày - tao” để tạo chất ngông, nhưng nếu lặp đi lặp lại thì mất tác dụng.

Ví dụ: “Ừ ly nữa”, “Ừ uống đi mày”, “Ừ thì say”… xuất hiện quá nhiều.

• Gợi ý cải thiện:

• Sử dụng các thủ pháp này có chọn lọc, tăng sự biến tấu trong cấu trúc, thay vì dựa vào công thức. Hãy thử đảo nhịp, phá dòng, chuyển giọng…

⸻

II. MỘT GỢI Ý CHUNG VỀ ĐỊNH HƯỚNG PHÁT TRIỂN

• Tác giả có chất đời rất mạnh, và nên giữ lại điều đó như cốt lõi. Nhưng thay vì lặp lại “cái say”, có thể mở rộng “rượu” như một ẩn dụ thời đại:

• Say danh, say mạng xã hội, say lý tưởng, say quyền lực,

• Hay thậm chí là say cô đơn trong thành phố đông người.

• Ngoài ra, nếu thử nghiệm viết thơ rượu dưới hình thức tối giản hơn - ví dụ như haiku, thơ ba dòng, thơ một khổ duy nhất - thì cái men thơ có thể đậm hơn rất nhiều.

⸻

III. KẾT LUẬN NGẮN GỌN CHO TÁC GIẢ

Anh viết bằng máu và rượu - đó là điều không ai có thể bắt chước.

Nhưng khi máu chảy tràn, và rượu tràn ly, người đọc có thể say… rồi mỏi.

Gạn đục, giữ lại những giọt men đậm nhất - có khi ít chữ hơn, nhưng sâu hơn.

Cái “ngông” của thơ, nếu tiết chế đúng chỗ, sẽ trở thành “dấu ấn”. Còn nếu bung ra quá tay, sẽ hóa “đồng phục nổi loạn”.

 

Mời nhấp chuột đọc thêm:

- Các bài viết của (về) tác giả Trần Hạ Vi0

- Thơ về rượu hay nỗi buồn riêng mình và nỗi đau nhân thế của nhà thơ Đặng Xuân Xuyếnl

- Vài cảm xúc về bài thơ “Men đắng”l

- “Em” - Bài tình thơ hay của Đặng Xuân Xuyếnl

- Đọc bài thơ “Bạn quan” của Đặng Xuân Xuyếnl

- Đọc “Tiệc rượu trong mơ” - thơ của Đặng Xuân Xuyếnl

- Đọc bài thơ “Say yêu” nghĩ về thơ tình Đặng Xuân Xuyếnl

- “Một tôi” - Bài thơ độc đáo của Đặng Xuân Xuyếnl

------------------------

THƠ VỀ RƯỢU
Chùm thơ: Đặng Xuân Xuyến

*

DẠI SAY

.

Em vờ say nghỉ lại

Ta mượn say để liều

Kìa, em đừng có dại

Quấn ta vào cuộc yêu!

*.

Hà Nội, 25 tháng 5-2025

ĐẶNG XUÂN XUYẾN

.

HẸN RƯỢU

.

Em hẹn lễ này đem rượu đến

Rượu ủ men quê ngọt đứ đừ

Ta chờ men ủ ru giấc ngủ

Lễ đã đến rồi. Rượu có quên?

*.

Hà Nội, sớm 30 tháng 4-2025

ĐẶNG XUÂN XUYẾN        

.

CẠN ĐÊM

- với Khờ -.

.

Men theo hơi rượu cuối ngày

Nghiêng bình để rót cho đầy cữ say

Ừ nào túy lúy đêm nay

Rượu ngon ủ kỹ tao mày cạn đêm.

*.

Hà Nội, đêm 3 tháng 7/2024

ĐẶNG XUÂN XUYẾN

.

RƯỢU ĐÊM NAY

- với M.Q -

.

Người ở lại bên ta ngồi châm tửu

Dìu ta say quên bớt oái oăm đời

Quên "cười ruồi - mắt đĩ - và cơn đau"

Cả nham nhở niềm tin vừa vá vội.

.

Chén rượu đấy, rót rồi, cứ uống

Nước mắt đan đốt tê dại đêm cuồng

Đắp nụ cười nghẹn đắng lằn môi

Nuốt lấy nhau gán niềm tin tráo đổi.

.

Ta vẫn biết đêm cuồng xô sóng dội

Người vì ta dạn dĩ chốn quần hồng

Xác thân phàm bầm dập những bỉ bôi

Phận lá liễu tả tơi vì gánh tội.

.

Ta sẽ dám trọn đêm nay chồng vợ

Cho mồ hôi rịn chặt với mồ hôi

Cho hơi thở mơn man dìu hơi thở

Cho bỏng đêm cuộn từng cột sóng trào.

*.

Làng Đá, đêm 28 tháng 12/2023

ĐẶNG XUÂN XUYẾN

.

RƯỢU VỚI BẠN

- tặng Đỗ Tuân, bạn tôi -

.

Nào thì chén nữa, thêm chén nữa

Uống cạn đêm nay cho đã thèm

Tao mày đằng đẵng bao niềm nhớ

Ngán đếch rượu kia khuấy say mèm.

.

Ừ, mày chửa say, tạo chửa say

Mấy chuyện oán ân khó tỏ bày

Thiên hạ đo tình bằng đọ của

Nào uống đi mày, nuốt đắng cay.

.

Thì bởi tâm mày trọn Thẳng Ngay

Tao mải loay hoay chọn Nghĩa Tình

Mà đời những rặt trò gian lận

Tao mày nếm đủ những gian truân.

.

Ừ uống đi mày. Uống để say

Dốc cạn đêm nay với chén này

Niềm đau cố dán vào đáy chén

Thôi uống đi mày. Uống nhé, say.

*.

Hà Nội, đêm 07 tháng 3-2022

ĐẶNG XUÂN XUYẾN

.

TỈNH

.

Rượu tới tầm ngật ngưỡng

Khật khừ ngất ngưởng vào đêm

Hớ hênh hàng xóm xộc xệch ngủ

.

Giật mình

Gió lạnh luồn đêm.

*.

Phố Vọng, đêm 30-11-2020

ĐẶNG XUÂN XUYẾN

.

ĐÊM CUỒNG SAY...

.

Em nhé, một lần quậy cùng ta

Một đêm giả khướt lướt Ngân Hà

Một đêm vịn cớ vì ta đã

Mà hứng đêm cuồng say với ta?

.

Ừ, giả lần thôi, đâu chết a

Người ta thiên hạ vẫn thế mà

Thì bởi ả Hằng lả lơi quá

Mà dáng ai kia cứ nõn nà...

.

Thôi, ngả vào ta, cuộn vào ta

Để đêm thánh thót rót trăng ngà

Để làn gió thoảng loang hương lạ

Để trộn vào ta, nghiến nát ta..

*.

Hà Nội, 2G45 ngày 01-07-2020

ĐẶNG XUÂN XUYẾN

.

KHÁT TRĂNG

.

Rượu ngon cuộn cạn bóng ngày

Lời say đốt cạn chung đầy lý lơi

Men tình lịm những đầy vơi

Ướp đêm bỏng cả góc trời khát trăng.

*.

Hà Nội, 20G30 ngày 21-06-2020

ĐẶNG XUÂN XUYẾN

.

CHIỀU TA VỀ

.

Ừ, ngàn lần hứa khơi ấm niềm tin

Lời yêu mến ta chả treo đầu lưỡi

Nỡ yêu ta cứ vin theo tiếng gọi

Cạn ly rồi để ta lạ thành quen.

.

Chả có gì người ngại bon chen

Ta vốn dĩ dạn đêm cùng gối lẻ

Người thì cũng đêm trường nát lệ

Vịn vào nhau mà sưởi ấm nụ cười.

.

Chiều ta về người cứ lại nhà chơi

Ly rượu thơm rót đầy khóe mắt

Nướng thời gian với ngọn đèn hiu hắt

Mắt tìm môi thêm lơi lả ánh nhìn.

*.

Hà Nội, 07:15 ngày 25-05-2020

ĐẶNG XUÂN XUYẾN

.

ĐỢI...

.

Đợi xuân xuân chửa chịu về

Đợi tình tình lại mải mê xứ người

Nâng lên ly rượu tự mời

Uống đi cho cạn nụ cười nhếch môi?!

*.

Hà Nội, 24 tháng 04.2020

ĐẶNG XUÂN XUYẾN

.

TÌNH VỘI ...

- Với M.Q -

.

Vội vã cuống cuồng quấn chặt nhau

Chẳng vì yêu

Chẳng vì đầu mày cuối mắt

Ngấu nghiến nhau chỉ giải nghiền cơn khát

Trách móc làm gì câu nói đầu môi.

.

Rượu rót rồi?

Thì hãy cứ lả lơi!

Men chửa ngấm?

Chả cần tình sâu đậm!

Người ta yêu...

Mắt môi say men rượu!

Ta với tình...

Nặng nợ kiếp ba sinh...

*.

Hà Nội, đêm 16.08.2018

ĐẶNG XUÂN XUYẾN

.

BUÔNG

- Với N.T.N –

.

Chai rượu mừng 

tôi rót

Chén rượu buồn 

em bưng

Nào thì ta cùng cụng 

Chuyện đời, 

thôi nhé, 

buông.

*.

Hà Nội, chiều 03 tháng 08.2018

ĐẶNG XUÂN XUYẾN

.

QUAN TRƯỜNG

- Tặng: Nguyễn Minh, bạn tôi -

.

Nào, cứ uống, đếch gì mày phải ngại

Làm “quan to” ngã ngựa cũng chả hèn

Thiên hạ cười. Thây kệ thiên hạ soi

Mày giả xỉn để đời thôi khốn nạn.

.

Ừ, đời thế. Qua cầu thì hại “bạn”

Dấn quan trường sao mày chả chịu “khôn”

Đục kín dòng mày lại cố gượng trong

Chúng nó đập bởi mày không chịu hỏng

.

Ừ. Thế nhé. Lấy gia đình làm trọng

 Cứ vui đi, mặc thiên hạ vào tròng

Tiếc làm gì mấy thứ của phù du

Thiên trả Địa, đếch gì mày cay cú.

.

Nào. Uống nhé! Kệ cha thiên hạ đú

Nào. Cứ say! Mặc mẹ thiên hạ cù

Tao với mày trận nữa ngoắc cần câu

Cho trôi tuột trò nhố nhăng thế sự.

*

Hà Nội, chiều 03.04.2018

ĐẶNG XUÂN XUYẾN

.

MỘT TÔI

- Tặng cháu Đặng Hải -

.

Một chai

Một chén

Một tôi thôi

Một đêm gió quẩn chỗ tôi ngồi

Một bàn tay lạnh quờ vai lạnh

Một tiếng thở dài tôi với tôi!

*

Hà Nội, 22 tháng 11.2017

ĐẶNG XUÂN XUYẾN

.

THẾ GIAN SAY

- Kính tặng nhà thơ Hoàng Xuân Họa -

.

Thế gian say đòi đập chén trở cờ

Thế gian cười.

                Thế gian khóc. 

                               Thế gian mơ

Ngật ngưỡng bước.

                   Khành khạch cười.

                                 Chửi cha thiên hạ dở!

Rượu ba xu. Thế gian hóa thằng rồ!

*.

Hà Nội, chiều 04.10.2017

ĐẶNG XUÂN XUYẾN

.

ĐỜI KHÁT

- Thân tặng nghệ sĩ Võ Hoài Nam -

.

Này thì khát!

Uống cho đời đỡ khát

Rượu tình đời men ủ nhiều năm

Khát chất chồng

dồn nén

tháng năm

Ta đốt cạn cái đong đời cay đắng

.

Uống!

Thì uống!

Cho lì khoảng lặng

Cho lòng ta chạm được tới lòng người

Cho u buồn phiêu bạt tận biển khơi

Cho Nhật Nguyệt thẹn lòng mà hửng nắng.

.

Uống!

Thì uống!

Dốc cạn lòng cùng uống

Khát khao ơi hãy tan chảy tận cùng

Thế gian này dẫu sấp ngửa trắng đen

Ta như bạn sống một đời không thẹn.

.

Uống!

Thì uống!

Ngán chi mà không uống!

Rượu tri âm thêm vững mạnh bước đường!

*.

Hà Nội, ngày 30 tháng 05.2017

ĐẶNG XUÂN XUYẾN

.

TIỆC RƯỢU TRONG MƠ

- Tặng “thằng bạn” đối tửu trong mơ -

.

Dốc ngược chai

Chắt thêm vài giọt rượu

Cạn ly này

Mai mỗi đứa một nơi

.

Ly rượu này

Mày rót

Tao say

Khề khà mãi

Mày say

Tao rót

.

Nhấp môi thôi

Mai mỗi thằng mỗi ngả

Ngày tháng xa

Mày

Tao

Kiếp không nhà

Tao xa lạ

Cõi trần đày đọa

Mày xa hoa

Tiên cảnh phiêu bồng...

.

Ừ!

Cạn nhé

Mày ơi

Cạn nhé

Ừ!

Nhấp môi

Mai

Mỗi ngả

Mỗi thằng...

*.

Hà Nội, 2 giờ sáng 03 tháng 05.2017

ĐẶNG XUÂN XUYẾN

.

BẠN QUAN

.

Bạn cũ lâu ngày gặp lại

Chén rượu quê đưa đẩy tẩy trần

Tao ruột ngựa hỏi câu ngớ ngẩn

Mày làm quan chắc kiếm bộn tiền

Chức ấy rẻ mà sinh lắm lãi

Mày học ngu nhưng thủ đoạn tài

Tao học giỏi nhưng mù thủ đoạn

Mãi long đong chức phó dân quèn

Mày nhăn mặt chửi tao thằng đểu

Quá nửa đời mãi chửa hết ngu...

.

Rượu tới tầm

Mày ghé tai tao

Nói thật nhỏ

Căng tai mới rõ

Làm người khó

Làm quan càng khó

Chốn quan trường chó vịt giống nhau

Mày than đời chỉ rặt những thau

Quan càng lớn chữ nhân càng nhỏ

Ví miệng quan giống trôn trẻ nhỏ

La liếm quen rồi nào biết bẩn dơ.

.

Tao gật gù giả bộ ngớ ngơ

Khen các quan vì dân vì nước

Nghe nửa câu mắt mày trợn ngược

Chửi tao khùng hệt “lũ dân ngu”

Mày chửi thề đặc giọng quân khu

Đời đã chó

Quan trường càng chó

Rồi nhăn nhó

Than đời mày nhọ

Mấy tháng trời bổng lộc hụt xơi...

.

Rượu mày mời

Tao uống khó trôi

Thịt mày gắp

Tao nhai khó nuốt

Trời nhiều gió

Hay lòng tao nổi gió

Rượu đầy vò

Tao ngất ngưởng vờ say.

*.

Hà Nội, trưa 18 tháng 03.2016

ĐẶNG XUÂN XUYẾN

.

MEN ĐẮNG

.

Đây men rượu hơn 15 năm trước

Chót nhấp môi ta trượt bước xuống bùn

Ngoái đầu nhìn vẫn hồn lạc chân run

Thon thót sợ vô tình gặp lại.

.

Ừ ly nữa. Cớ chi phải ngại

Ta cứ say. Mặc thiên hạ phỉnh lừa

Cạn ly này có quên được chuyện xưa?

Đau thương đấy đến ngày nào lành sẹo?

.

Ừ thì cứ trách ta bạc bẽo

Cứ rêu rao ta ân ái hững hờ

Quá thật thà ta ra kẻ ngu ngơ

Ngớ ngẩn cược đời mình nơi kẻ chợ.

.

Đau. Đau lắm. Lặn ngược dòng lệ rỏ

Trời cao xa dung dưỡng lũ yêu hồ

Cố vẫy vùng thoát xa khỏi chốn nhơ

Ta chết lặng nửa đời không phân tỏ.

.

Ừ ly nữa

Ừ thêm ly nữa

Ừ thì say! Ừ quên quãng sống thừa

Quên bóng tà lẩn khuất phía song thưa

Ta cạn chén đón bình minh trước cửa.

*.

Hà Nội, đêm 10 tháng 12.2016

ĐẶNG XUÂN XUYẾN

.

CHẾT

.

Chén rượu buồn cay đắng

Ta tiễn người sang ngang

Kể từ trăng tàn ấy

Ta chết dần ai hay.

*.

Hà Nội, chiều 17 tháng 12.2014

ĐẶNG XUÂN XUYẾN

.

SAY YÊU

- Với T.L.A -

.

Yêu thương nhé. Một lần thôi. Là đủ

Ta đâu cần gian díu giữa nhân gian

Uống nữa đi. Đây rượu ngọt. Môi mềm

Đêm lạnh lắm đừng để ta lẻ bạn.

.

Nào nâng chén cho sầu sầu rũ bỏ

Trút áo xiêm cho đêm bớt ngại ngần

Đây rượu nồng, men ủ đã nhiều năm

E ngại thế... Làm sao ta chẳng giận.

.

Thì ta biết thuyền em chưa bến đậu

Giấu mơ hoang vật vã đợi phong cuồng

Ta nhốt mình đằng đẵng mấy mùa ngâu

Nén lơi lả loạn điên nơi cõi mộng.

.

Ừ thì rượu. Ừ thì thơ. Ừ mộng đẹp

Ừ thì say cho hỉ hả phong trần

Đêm phập phồng, ngực nõn hứng trăng non

Môi đón lưỡi uống hương tình bất tận.

.

Yêu thương nhé.

Một lần thôi. Là đủ

Ta đâu cần gian díu giữa nhân gian...

*.

Hà Nội, đêm 11 tháng 04.2014

ĐẶNG XUÂN XUYẾN

.

RƯỢU SAY

.

Ừ này thì rượu. Ừ thì say

Ừ rượu tri âm ủ lâu ngày

Ta uống đêm nay cho thỏa thích

Cho trời cùng đất ngất ngưởng say.

.

Nào nhấc chén lên. Cạn để say

Men tình chiu chắt ủ bấy nay

Đêm nay ta hứa say cùng bạn

Thế gian? Điên đảo được mấy ngày?

.

Thôi kệ cuộc đời. Ta cứ say

Rượu ngọt đào thơm vơi lại đầy

Ta kệ Cuội già từ cung Quế

Khẩn khoản mời ta ghé đôi ngày.

.

Ta chẳng ghé đâu. Ta ở đây

Sóng sánh mềm môi chén rượu đầy.

Thôi Cuội về đi ta chỉ muốn

Đêm nay thỏa thích ta được say.

*

Hà Nội, đêm 04 tháng 10.2013

ĐẶNG XUÂN XUYẾN

 

Mời nghe Khề Khà Truyện đọc truyện ngắn

CHUYỆN CỦA GÃ KHỜ của Đặng Xuân Xuyến: