BÀI THƠ 'HOA NHÀI' VÀ THƠ TÌNH YÊU CỦA ĐẶNG XUÂN XUYẾN - Tác giả: Nguyễn Đại Hoàng

 

BÀI THƠ “HOA NHÀI” VÀ THƠ TÌNH YÊU

CỦA ĐẶNG XUÂN XUYẾN

*

(Tác giả Nguyễn Đại Hoàng)

1.

Trong buổi nói chuyện Văn Học thường kỳ hôm Thứ Bảy tuần rồi, nhiều bạn trẻ muốn nghe tôi nói một chút về Thơ Đặng Xuân Xuyến.

Tôi bảo: - Các bạn ạ, thực tình tôi không biết nhiều về nhà thơ Đặng Xuân Xuyến. Nên nếu phải nói về thơ Đặng Xuân Xuyến thì quả thật là mông lung - bởi thơ anh ấy bao trùm nhiều đề tài và thể loại….

- Sao thầy lại dùng từ “bao trùm”?

- Vâng. Là bởi vì ở bất kỳ đề tài hay thể loại nào thơ anh ấy cũng đều để lại nhiều ấn tượng và cảm xúc sâu sắc trong lòng độc giả. Thực sự là thơ hay đấy! Và các bạn đừng quên Đặng Xuân Xuyến còn là nhà viết tản văn kỳ tài nữa nhé.

Do vậy, hôm nay tôi chỉ xin giới thiệu thoáng qua về THƠ TÌNH YÊU của Đặng Xuân Xuyến cùng các bạn. Bài nói chuyện hôm nay chỉ là suy nghĩ của riêng cá nhân tôi.

-

Có một số bạn trẻ ở cuối phòng đề nghị:

- Thầy nói về bài thơ HOA NHÀI đi thầy…

HOA NHÀI

.

Lần đầu đến thăm tôi

Cô mang theo một đóa hoa nhài

Hoa bình dị

Tôi mỉm cười

            Nhìn mây bay

                                Hờ hững.

.

Rồi lần sau

Cả những lần sau

Cô không mang thay đổi sắc màu

Vẫn bình dị những đóa nhài nho nhỏ

Và tôi cười

                Hờ hững ngó mây trôi.

.

Rồi một chiều cô không đến thăm tôi

Một ngày đông hoa nhài không nở

Tôi ngơ ngẩn bên thiếp hồng để ngỏ

Ngó mây trời tôi đếm bâng quơ

Tôi trách cô vội bước sang đò

Không thương nhớ những cánh nhài nho nhỏ

Thấm trong tôi hương nhài nỗi nhớ

Tôi trách mình hờ hững ngó mây trôi

----

Tôi bảo: - Vâng. Bài này hình như Đặng Xuân Xuyến viết tận năm 1990, tặng cho một người tên H.H.Ph.

Một bạn nói: - Dạ vâng. Nhưng mà gần đây có nhiều bài viết về bài thơ này hay lắm. Thầy đọc chưa?

- Tôi chưa đọc các bạn ạ. Nhưng tôi nghĩ các bạn đọc những bài ấy là đủ rồi. Ý tưởng của tôi chắc cũng không có gì mới lạ hơn đâu!

.

2.

Thế rồi trước sự yêu cầu của khán phòng. Tôi nói về bài thơ Hoa Nhài của Đặng Xuân Xuyến.

- Các bạn ạ, nếu đúng Đặng Xuân Xuyến viết Hoa Nhài vào năm 1990, lúc anh ấy còn trẻ, thì có thể nói đó là một chuyện lạ đấy!

Lạ bởi sự già dặn của tình, của ý, của ngôn ngữ.

Lạ bởi tác giả đã mang đến cho chúng ta không khí, hơi thở và phong cách của văn chương, phảng phất giọng tình yêu của thi ca - âm nhạc của hơn 80 năm trước - thập niên 1940.

Một ví dụ tiêu biểu, thuở đó chúng ta biết đến nhạc sỹ Hoàng Quý (1920 - 1946) với tuyệt phẩm Cô Láng Giềng viết năm 1943, năm ông mới 23 tuổi - Các bạn nghe thử nhé.

CÔ LÁNG GIỀNG

.

Hôm naу trời xuân bao tươi thắm.

Ɗừng gót phiêu linh về thăm nhà.

Ϲhân bước trên đường đầу hoa đào rơi

Tôi đã hình dung nét ai đang cười.

.

Tôi mơ trời xuân bao tươi thắm.

Đôi mắt trong đen màu hạt huуền,

Làn tóc mâу chiều cùng gió ngàn dâng sóng

Xao xuуến nỗi niềm уêu...

Ϲô láng giềng ơi!

Không biết cô còn nhớ đến tôi.

Giâу phút êm đềm ngàу xưa kia khi còn ngâу thơ.

Ϲô láng giềng ơi!

Tuу cách xa phương trời

tôi không hề.

Quên bóng ai bên bờ đường quê

Đôi mắt đăm đăm chờ tôi về.

Ɲăm xưa khi tôi bước chân ra đi.

Đôi ta cùng đứng bên hàng tường Vi.

Ɛm nói rằng em sẽ chờ đợi tôi.

Đừng nói đến phân lу.

Ϲô láng giềng ơi!

Ɲaу bóng hoa bên thềm

đã thắm rồi.

Ϲhân bước vui bên bờ đường quê.

Ɛm có haу chăng giờ tôi về...

Ϲô láng giềng ơi!

Ɲaу mối duуên thơ đành đã lỡ rồi.

Ϲhân bước xa xa dần miền quê.

Ai biết cho bao giờ tôi về...

.

3.

Dừng một chút, uống xong tách trà, tôi tiếp tục câu chuyện - trong khán phòng im lặng lắng nghe:

- Điểm tương đồng đầu tiên mà chúng ta có thể thấy giữa nhạc xưa và bài thơ Hoa Nhài là hai từ xưng hô: TÔI và CÔ.

Kế đến là tương đồng về hoa; nhạc là hoa Tường Vi, thơ là Hoa Nhài.

Rồi cùng nói về một mối duyên tình không trọn.

Nhưng tương đồng lớn nhất có lẽ là cả nhạc và thơ đều sử dụng một Không Gian Đa Thời làm bối cảnh. Nghĩa là một không gian mà thời nào câu chuyện đặt vào cũng hợp cả!

- Thầy à. Trước đây có ai viết thơ viết nhạc - ngụ Tình qua Hoa chưa?

- Nhiều chứ! Nhưng gần gũi nhất với bài thơ Hoa Nhài của Đặng Xuân Xuyến có lẽ là tuyệt phẩm Hoa Nở Về Đêm viết năm 1962, của nhạc sỹ Mạnh Phát (1926 - 1973), mà đoạn cuối như thế này:

“Một người tìm vui mãi tận trời nào giá lạnh hồn đông

Một người chợt nghe

gió giữa mênh mông rót vào trong lòng

Và một mình tôi chép dòng tâm tình

tặng người chưa biết một lần

Vì trong phút ấy tôi tìm mình thì thầm

Giờ đã gặp được MỘT NỤ HOA NỞ VỀ ĐÊM”

.

4.

Tôi nói:

- Các bạn ạ. Hoa Nhài cũng là một loài hoa nở về đêm!

Hoa màu trắng, lá xanh ngời, hương thơm tuyệt vời, hoa quanh năm, nhưng nở về đêm.

Trong đời sống, trong ca dao, tục ngữ và trong văn chương bác học của Việt Nam cũng nhắc nhiều đến loài hoa này.

Hoa Nhài cũng là Quốc Hoa của nhiều nước như Philippines, Indonesia, Pakistan, Tunisia…

Hẳn các bạn còn nhớ cuộc Cách Mạng Hoa Nhài - Jasmine Revoltion - xảy ra năm 2011 tại Tunisia…

- Nhà thơ Đặng Xuân Xuyến có ngụ ý gì không khi MƯỢN hay ẨN DỤ qua hình tượng Hoa Nhài?

- Tôi nghĩ là KHÔNG! Và cũng không cần MƯỢN hay ẨN DỤ gì cả!

Bởi một trong những đặc điểm của thơ Đặng Xuân Xuyến - đặc biệt là thơ tình yêu - là THẬT!

Người thật, vật thật, hoa thật, tình thật và cảm xúc thật!

Và đó chính là điều khiến Đặng Xuân Xuyến và thơ anh thu hút, quyến rũ tâm hồn và thi tính nơi độc giả đến thế!

Và đó chính là điều giải thích vì sao Đặng Xuân Xuyến và thơ anh - cả tản văn của anh nữa - lại có sức thu hút, quyến rũ tâm hồn và thi tính nơi độc giả lớn đến thế!

Trong Hoa Nhài, tác giả CHỈ tập trung kể về một đoạn tình yêu của mình, vậy thôi!

.

5.

Các bạn hãy đọc khổ thơ đầu tiên của bài thơ:

Lần đầu đến thăm tôi

Cô mang theo một đóa hoa nhài

Hoa bình dị

Tôi mỉm cười

            Nhìn mây bay

                                Hờ hững.

Các bạn ạ. Đoạn thơ này muốn nói gì vậy?

Chỉ giản dị là, giới thiệu một người con gái đến THĂM, nghĩa là có QUEN TRƯỚC và quen khá thân, mới dám đến nhà như vậy.

Nhưng sự HỜ HỮNG của chàng trai không phải bây giờ mới có, mà có từ trước đó. Chính vì vậy cô gái mới đánh liều tìm đến!

- Thầy ơi. Đám mây bay xuất hiện ở đây làm gì vậy?

- Đặng Xuân Xuyến muốn “tô đậm” thêm sự hờ hững của chàng với cô gái tội nghiệp kia thôi.

Đó cũng là dấu hiệu để nàng nhận ra thái độ của chàng.

Còn những nụ cười vô hồn, bâng quơ của chàng phần lớn là để giết thời gian, chỉ một chút xíu xiu là cho phải phép với nàng.

.

6.

Chúng ta hãy xem tiếp khổ thơ thứ hai:

Rồi lần sau

Cả những lần sau

Cô không mang thay đổi sắc màu

Vẫn bình dị những đóa nhài nho nhỏ

Và tôi cười

                Hờ hững ngó mây trôi.

Ngay lần đầu đến thăm, là một phụ nữ, hẳn nàng đã biết sự hờ hững của chàng. Nhưng lỡ yêu rồi, nàng lại đi thăm, đi thăm và lại đi thăm với hình dáng cũ, loài hoa cũ, cùng một tình yêu ngày càng tan vỡ, ngày càng tuyệt vọng đớn đau!

So với lần đầu, thay đổi duy nhất của chàng ở các lần đến thăm sau của nàng, là thay “NHÌN mây bay” thành “NGÓ mây trôi”.

Đặng Xuân Xuyến đã thay đổi tu từ để diễn tả một sự miễn cưỡng và chán chường, mà không cần dùng những lời lẽ nặng nề để biểu đạt sự CHỐI TỪ một tình yêu!

Khả năng dụng ngữ thượng thặng đó của Đặng Xuân Xuyến khiến những ngôn từ ngỡ như kín đáo bình thường đó thành ra một thứ sắc như dao cắt lặng lẽ trái tim nàng thiếu nữ hoa nhài.

.

7.

Khổ thơ thứ ba:

Rồi một chiều cô không đến thăm tôi

Một ngày đông hoa nhài không nở

Tôi ngơ ngẩn bên thiếp hồng để ngỏ

Ngó mây trời tôi đếm bâng quơ

Sự hững hờ của chàng trai đã dẫn đến một đoạn kết: cô gái hoa nhài không đến nữa! Chỉ có chiếc Thiếp Hồng đến!

“Ngơ ngẩn” là chuyển biến tâm lý thực của chàng. Mây như ngừng bay, như ngừng trôi trước mắt chàng.

“Đếm bâng quơ” chuyển biến từ tâm lý hụt hẫng bối rối sang hành động vô thức!

- Chàng đếm gì vậy?

- “Đếm”, hay nhớ lại, những lần cô đến thăm trong tuyệt vọng! Hết rồi!

.

8.

Khổ thơ cuối:

Tôi trách cô vội bước sang đò

Không thương nhớ những cánh nhài nho nhỏ

Thấm trong tôi hương nhài nỗi nhớ

Tôi trách mình hờ hững ngó mây trôi

-

Giờ đây mới đến lúc chàng lên tiếng phân bua.

Rằng cô sao VỘI sang ngang.

Rằng cô sao KHÔNG THƯƠNG hoa nhài.

Các bạn có thấy cô gái ấy có VỘI không?

Thưa rằng, sự thực là cô đã TRÌ HOÃN việc rời đi bao nhiêu tháng trời bởi THƯƠNG, không phải thương hoa nhài, mà thương chàng trai phũ phàng!

Chàng cũng tự trách mình. Nhưng nỗi nhớ đã muộn màng, đã quá muộn màng.

Như bài cổ thi của Bạch Cư Dị:

Hoa phi hoa

Vụ phi vụ

Dạ bán lai

Thiên minh khứ

Lai như xuân mộng kỷ đa thời

Khứ tự triêu vân vô mịch xứ

Bản dịch của Nguyễn Đại Hoàng:

Chẳng phải là hoa, chẳng phải sương

Nửa đêm em đến, sáng lưu hương

Đến như giấc mộng xuân bao độ

Đi tựa mây xa, lạc xứ buồn…

Nàng như đóa hoa nhài nở nửa đêm xuân, đến bên chàng, và trước khi trời sáng đã đi rồi, đến và đi như một giấc mộng, như một làn mây viễn xứ. Bỏ yêu thương ở lại.

Vâng nàng đã đi rồi, cô gái hoa nhài dạo nọ đã đi rồi.

.

9.

Bài thơ Hoa Nhài tôi đã nói xong rồi, mà những bạn trẻ còn mãi ngồi trầm mặc.

Bỗng nhiên một bạn nữ trẻ ngồi ở góc phòng đưa tay hỏi tôi:

- Thầy nhận xét thế nào về chàng trai trong bài thơ Hoa Nhài? Và đó có phải là Đặng Xuân Xuyến không?

- Dưới góc độ Tâm Lý Học và Phân Tâm Học mà nói, tình cảm của chàng trai là có thể hiểu được. Thực ra đó là SỰ THÀNH THỰC của chàng!

- ???!!!

- Vâng. Chàng không thể giả vờ yêu được. Luyến tiếc và ân hận về thái độ thì có. Còn Tình yêu thì không thể cưỡng cầu.

Thứ nữa, nhân vật nam trong bài thơ có thể là Đặng Xuân Xuyến, nhưng cũng có thể tượng trưng cho một thế hệ thanh niên thuở đó. Yêu và không yêu đều phân minh, rạch ròi.

- Vì sao?

- Bởi sau này, như chúng ta biết, nếu thực Yêu, nhà thơ họ Đặng có những bài thơ mà nồng độ và cường độ tình yêu là hết sức mãnh liệt nồng nàn - yêu chết được!

Thí dụ bài Đừng Đi:

ĐỪNG ĐI

.

Ở lại đi

Một đêm thôi

Một đêm thôi, ở lại

Ta xin người ở lại, chỉ một đêm

Ngoài kia trời lướt khướt sũng đêm

Ta tí tách trong này mơ hồ từng giọt rỏ

.

Ta nào khóc. Chỉ là ta quá nhớ

Những chiều Thu ai tết tóc bên thềm

Rãi trăng vàng ai ríu rít hằng đêm

Và ai nữa khiến ta từng ngộp thở.

.

Ta xin đấy. Ngoài kia là những gió

Hun hút đêm, hun hút ánh đèn mờ

Người ở lại.

Đừng đi!

Đừng đi!

Ta sợ

Bảy năm trời thoáng chốc chỉ là mơ.

Và ngay “thái độ” chia tay cũng khác nhiều, trong bài thơ Chia Tay, vô cùng tha thiết:

CHIA TAY

.

Chia tay nhé

Đừng buồn em nhé

Chút nắng chiều vội vã chạy từ lâu

Em đừng tiếc gió chiều bảng lảng

Ánh hoàng hôn tím sẫm chân trời

Em đừng tiếc phút giây ngóng đợi

Đừng tiếc chiều đếm lá vàng rơi.

.

Chia tay nhé

Đừng buồn em nhé

Ánh hoàng hôn vụt tắt lâu rồi

Em nhớ đến bến sông ngày ấy

Nhặt cho anh câu hát lỡ quên

Em hãy đến gốc đa đầu ngõ

Xóa dùm anh dòng chữ mộng mơ.

.

Chia tay nhé

Đừng buồn em nhé

Đêm tàn canh

Vọng tiếng ơi đò

Qua bến cũ đừng nghe sóng dội

Cũng đừng nhìn ghế đá tuổi thơ

Dẫu lòng em day dứt vô bờ

Câu ca cũ

Con đò chiều

Và gió chiều bảng lảng

Em hãy nhớ giờ là kỷ niệm

Dư âm buồn

Day dứt cũng thế thôi

Ta chia tay

Đêm hết đã lâu rồi.

Và còn nhiều bài thơ nữa. Không nói hết hôm nay.

.

10.

Buổi nói chuyện đã hết rồi, mà có nhiều bạn còn nấn ná tiếc rẻ: - Thầy ơi. Thì ra tụi con đọc thơ Đặng Xuân Xuyến lâu rồi, mà dường như chưa hiểu lắm. Bây giờ mới biết là thật tuyệt vời!

Tôi an ủi: - Không phải chỉ là các bạn thôi đâu! Có dịp ta sẽ nói thêm nhé!

----

Xin cảm ơn anh - nhà thơ Đặng Xuân Xuyến. Xin cảm ơn quý thân hữu và các bạn.

Trân trọng!

 

Mời nhấp chuột đọc thêm:

- Chuyện làng văn0

- Kho sách0

- Bạn đọc cảm nhận về thơ của Đặng Xuân Xuyếnl

- Bạn đọc cảm nhận bài thơ “Quê Nghèo” của Đặng Xuân Xuyếnl

- Bạn đọc cảm nhận về một số tác phẩm của Đặng Xuân Xuyếnl

- Đặng Xuân Xuyến - Cảm nhận thơ văn 1l

- Đặng Xuân Xuyến - Cảm nhận thơ văn 2l

 

Mời nghe Khề Khà Truyện đọc truyện ngắn

CHUYỆN CỦA GÃ KHỜ của Đặng Xuân Xuyến:

*.

NGUYỄN ĐẠI HOÀNG (Nhà giáo, Dịch giả)

Địa chỉ: 31/4D Nguyễn Ảnh Thủ, Hiệp Thành,

Quận 12, thành phố Hồ Chí Minh.

Email: hoanganhdungduocthao@gmail.com